Jeśli już przeczytaliście Zmysły u Psa cz.1. Pora na kolejną porcję wiedzy.
O Nosie psa pisaliśmy w artykule Pan Psi Nos, nie mniej jednak tematyka nosa psiego jest na tyle ciekawa, że pozwoliłam sobie opisać ją jeszcze raz.
Zmysł węchu (powonienia)
U psa jest to wybitna zdolność do rozpoznawnia w powietrzu, wodzie lub innym środowisku zapachów substancji, również w niezwykle śladowych ilościach. W latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia opisywany był cocker spaniel anieglski służacy w szwarjcarskiej służbie celnej, który bez trudnu wykrywał śladowe ilości narkotyku zapakowanego w gazę nasądzoną olejem napędowym i zalutowaną w metalowej puszce.
Zmysł węchu spełnia kluczową rolę w zachowaniu każdego psa. Odbierane przez nos psa zapachy mogą działać bardzo różnie na danego osobnika np. atrakcyjnie wabiąco i nazywane są atraktantami, lub hamująco, powstrzymująco lub zniechęcająco- są to repelenty. Przykładem atraktantów dla psa samca, są zapachy płciowe suki, którą pies jest w stanie wykryć ( w dobrych warunkach klimatycznych i otoczenia) nawet z odległości kilkunastu kilometrów (!!!). Repelenty to substancje „odpychające” psa, wydzielane przez niektóre zwierzęta (np. skunks) w celach obronnych, substancje chemiczne wytwarzane przez owady i zapachy tzw. alarmujące służace oznakowaniu własnego terytorium przez psowate i inne zwierzęta.
Uważa się, że węch ma podstawowe znaczenie w stymulacji procesów rozrodu u psów poprzez wpływ czynników zapachowych na wydzielanie hormonów płciowych. Najwięcej receptorów węchowych znajduje się w błonie śluzowej okolicy węchowej jamy nosowej w jej odcinku tylno-górnym. Bodźce zapachowe- wodrębniane są z przepływającego przez okolię nosa powietrza przez receptory zapachowe znajdujące się w błonie ślizowej nosa. Tam właśnie znajduje się nabłonek z wyspecjalizowanymi na odbierane wrażeń węchowych, rozproszonymi w nim nerwowymi komórkami zwojowymi. Komórki te posiadają wypustki zwane włoskami węchowymi. Łączą się one z sąsiednimi wypustkami tworząc pęczki nici węchowych, które przez otwory w kości sitowej docierają do opuszek węchowych mózgowia. W błonie śluzowej okolicy węchowej jamy nosowej znajdują się również gruczoły węchowe wytwarzające wydzielinę surowiczo-śluzową, w której rozpuszczają się substancje wonne drażniące włoski węchowe zanurzone w wydzielnie. Z częścią węchową jamy nosowej związany jest narząd lemieszowo-nosowy, drugi niezależny system powonienia, odgrywający rolę węchu ustnego a u psów narządu tropienia i węszenia. Od receptorów węchowych pozyskane informacje wędrują nerwowymi drogami węchowymi do ośrodkowego ukłądu newrowego, głównie kory mózgowej. Uważa się, że nabłonek węchowy u psów ras z krótkimi nosami (mops, pekińczyk, boston) zajmuje powierzchnię ok 10-15% tej którą mają posokowce znane z doskonałego węchu i odpowiednio mniej komórek węchowych na cm^2.
Nos psa
Nie można zapominać, że wrażliwość węchowa psa jest cechą osobniczą związaną z rasą i jest utrwalana przez pokolenia. Pies różnicuje woń człowieka bezbłędnie wyczuwając jego stan emocjonalno-psychiczny. W łowiectwie psy potrafią nie tylko sygnalizować obecność zwierzyny, ale również jej gatunek, płeć, stan oddalenia się do psa i stan fizyczny ( zmęczenie, krwawienie, ból).
Próg wyczuwalności zapachowej
To najmniejsza cząsteczka woni zdolna wywołać reakcję receptorów zapachowych u psa. Im wyższy jest próg wyczuwalności tym wrażliwszy pod względem rozpoznawania zapachu jest psi aparat węchowy. Znalazło to zastosowanie między innymi w kryminalistyce, wykrywaniu min (lub innych materiałów wybuchowych), narkotyków, a także wyczuwaniu zbliżających się chorób takich jak padaczka czy stany cukrzycowe, niektóre nowotwory i wiele innych. Istota i mechanizm przemieszczania i rozpoznawania zapachów przez psy jest cały czas w sferze pozwania i zainteresowania coraz wi,ększej liczby służb państwowych.
Aparat węchowy
Wrażliwy jest na warunki zewnętrzne, a szczególnie na temperaturę i na wilgotność, a także jego wrażliwość zmniejsza się wraz z narastającym zmęczeniem psa. Pies mało wypoczęty, zwłaszcza w upały, znaczną część wdychanego powietrza przyjmuje pyskiem, co zmniejsza szansę wykrycia śladowych zapachów. Jednocześnie podwyższona temperatura zmniejsza nasycenie zapachu, który szybko się ulatnia.
Aby dobrze wypełniać zadania zapachowe, pies powinien móc odpocząć a przy wysokich temperaturach zewnętrznych (powyżej 25-30 stopni Celsjusza) móc przebywać i odpocząć w chłodnych, klimatyzowanych pomieszczeniach. Mimo wielu wysiłków do dziś nie udało się skonstruować aparatu wykrywającego zapachy, potrafiącego zastąpić jak się określa „absolutny nos psa”. Nawet jeśli takie aparaty spełniały zadanie (wykrycie zasypanego lawiną ciała ludzkiego) robiły to znacznie dłużej, na mniejszej głębokości i mniej pewnie niż psy. Udowodniono, że zdolności do węchu idą i psów w parze z chęcią aportowania, czyli odszukiwania, podejmowania i przynoszenia rzucanych, a potem pozostawianych przedmiotów.
Naukę pracy węchowej rozpoczyna się u młodych psów od zabawy w szukanie chowającego się opiekuna, odszukiwaniu jego przedmiotów (np. części ubrania) rozrzucanych w terenie, a dopiero potem (jak samo odszukiwanie sprawiało psu przyjemność) zwiększa i urozmaica się trudności ćwiczeń. Wiadomo, że psy dla rozpoznania zapachów i ich identyfikacji wykorzystuj,ą chemiczne właściwości substancji o bardzo małych stężeniach środowiskowych. W Większości są to drobiny zawieszone w gazach obecnych w okolicy określonego zapachu.
Nie poznano jeszcze do końca wszystkich ogniw doskonałego mechanizmu rozpoznawania zapachów przez psy. W łowiectwie rozróżniamy rasy psów pracujące przez większość czasu posługując się dolnym wiatrem (tropowce), ale także takie pracujące przy wykorzystywaniu górnego wiatru (wyżły, płochacze).
Intensywny deszcz i śnieg utrudniają pracę psa tropiącego, a rosa i śnieg poprzez rozpuszczenie i w ten sposób utrwalenie zapachu pracę psa ułatwia. Powoduje to, że wielu przewodników woli zaprzestać szukania śladów w trudnym terenie późno wieczorem i w nocy, a wracają do pracy z psem rano „po rosie”.
Powszechnie uważa się, że niezbyt wysoka trawa i nie za wysokie krzaki sprzyjają długiemu utrzymywaniu się zapachu, a dodatkowo w takim terenie pies mało się męczy.
Praca węchowa psa to fascynujący temat.
PIES 1 (361) 2016